نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی، آیت‌الله علم‌الهدی نیز در خطبه‌های نماز جمعه‌ای که گذشت، تذکر محترمانه و ارشاد باکرامت را هدف اصلی این طرح عنوان کرده است. این تأکیدات بهانه‌ای شد تا ملزومات و بایسته‌های ارشاد باکرامت را مورد واکاوی قرار دهیم.

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر عباسعلی امیری، استاد حوزه و دانشگاه پیرو همین امر است. او که سوابقی همچون رئیس اسبق پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر کشور را کارنامه خود دارد به نکات مهمی در این راستا اشاره کرد که در ادامه می‌خوانید.

کرامت انسانی، فصل‌الخطاب اندیشه‌های دینی و تفکرات اخلاقی

دکتر امیری در ابتدا با بیان اینکه کرامت، ارزشی ذاتی است، می‌گوید: کرامت انسانی، ارزش فطری یا شایستگی هر انسان است که با وجود هویت و ماهیت انسانی هر فرد به وجود می‌آید و هویت آدمی به نوعی با کرامت ساخته می‌شود و شاکله‌ای بسیار با اهمیت در شناخت آدمی است. خدای رحمان هم در آیه70 سوره اسرا به اهمیت کرامت اشاره کرده و می‌فرماید: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَی کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلا» ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آن‌ها را بر مرکب در برّ و بحر سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه آن‌ها را روزی دادیم و آن‌ها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری و فضیلت کامل بخشیدیم. در نگاه اسلام و قرآن، کرامت از بدیهی‌ترین حقوق انسان و حقی خدادادی است.

ایشان به توصیه بزرگان دین در مورد کرامت نیز اشاره و بیان می‌کند: یکی از نمونه‌های این توصیه را در کلام امیرمؤمنان علی(ع) داریم. ایشان در خطابی به مالک‌اشتر می‌فرماید: «پیوسته با لطف و محبت ورزیدن به شهروندان، قلبت را از مهر به آنان مالامال کن. زنهار! نسبت به مردم چون جانوری درنده که برای خوردنشان دنبال فرصت می‌گردد، مباش چرا که آنان دو دسته‌اند؛ یا برادر دینی تو به شمار می‌روند و یا اینکه در آفرینش همانند تو هستند. خطایی را که از آنان سر می‌زند، بپوشان و از کار زشتی که دانسته یا ندانسته انجام می‌دهند، درگذر». امام علی(ع) در این گفتار نسبت میان قدرتمندان و مردم را ترسیم می‌کند و بر این اساس ساخت جامعه انسانی بر اساس مهر و محبت است. مهر و محبت به خاطر اینکه همه انسان‌ها ارزش درونی‌ مساوی با هم دارند.

ضرورت ترویج کرامت انسانی در رسانه

پژوهشگر حوزه امر به معروف تصریح می‌کند: شاهد هستیم جامعه ما به مسئله‌ای دچار شده و اگر همین‌طور ادامه پیدا کند و توجهی به بزنگاه‌ها نداشته باشیم، متأسفانه این مسئله به گره‌ای کور تبدیل می‌شود. در آموزه‌های دینی و بیان بزرگان و علما بارها توصیه شده ارشاد باید با زبان لیّن و نرم انجام شود و از آن مهم‌تر این است که در این راه، مخاطب در نظر گرفته شود. طرحواره‌های ذهنی مخاطب را بشناسیم تا دچار سوگیری نشویم. به بیانی دیگر با مخاطبی که در دوران نوجوانی است یا مخاطبی که در دوران جوانی و پر از شور و اشتیاق است و آبشخورهای ذهنی‌اش تحت تأثیر فضاهایی خاص قرار گرفته، همین‌طور مخاطبی که در سن میانسالی است و شور و هیجانی ندارد؛ نمی‌شود به یک صورت رفتار کرد. باید توجه داشت اگر به طبقه‌بندی مخاطبان توجه نداشته باشیم، گرفتار سوگیری می‌شویم.

دکتر امیری در ادامه می‌گوید: به نظر می‌رسد جامعه امروز ما درگیر دو مشکل است. ابتدا باید فضای رسانه‌ای ما بازسازی شود، چرا که گویی فضای رسانه از مخاطب جداست. در رسانه، فضایی تکراری داریم و آن فضای تکراری و کلیشه‌ای سبب شده بی‌اثر شود. برای فعال و اثرگذار شدن این رسانه باید مخاطب را به رسمیت بشناسیم. مخاطبانی مانند نوجوانان در جهانی زندگی می‌کنند که ما انگار بریده و جدا از این جهان برای آن‌ها برنامه می‌سازیم و فضایی را طراحی می‌کنیم و به همین دلیل وقتی ارزش‌ها به جوانان و نوجوانان گفته می‌شود گویی قصد تحکم بر آنان وجود دارد و این نکته با کرامت درونی و ارزش ذاتی او در تضاد است، به همین دلیل با آنچه در ذهن خود ساخته به مقابله برخاسته و مقاومت خواهد کرد.

رابطه مستقیم کرامت انسانی و اجرای قانون

این استاد حوزه و دانشگاه عنوان می‌کند: نباید کل انسانیت و کرامت ذاتی فردی را که در جامعه خطا یا گناهی از لحاظ شرعی و تخلفی از نظر قانونی انجام می‌دهد، هدف قرار دهیم و او را به شخصیت منفی تبدیل کرده و با او مواجهه داشته باشیم، چرا که در این صورت حتماً مقاومت خواهد کرد. باید فضایی را ایجاد کنیم که او درک کند توأمان دنبال اصلاح فرد و جامعه هستیم و نمی‌خواهیم او را از جامعه و وطن خودش حذف کنیم. آن فرد خطاکار هم باید درون جامعه با سایر افراد زندگی کند و باید همگی با هم اصلاح‌گری کنیم. اما در فضای رسانه‌ای کمتر به آن پرداخته می‌شود. مسئله مهم دیگر، نقش کمرنگ گروه‌های مرجع است. گروه‌های مرجع در جامعه فعال نیستند و گویی خود را کنار کشیده‌اند. البته به موازات آن، گروه مرجع کاذب هم ایجاد کرده‌ایم. به برخی از سلبریتی‌ها وزن بسیاری داده‌ایم، به حدی که سایه خود را بر دیگر گروه‌های مرجع انداخته‌اند؛ اما این دلیل نمی‌شود که گروه‌های مرجع در حالی که می‌توانند هم‌راستا با ارزش‌های جامعه اقناع عمومی داشته باشند، نقشی نداشته باشند. گروه‌های مرجع همانند معلمان، اساتید و... افرادی که صدایشان در جامعه شنیده می‌شود نباید خود را کنار کشیده و به مسئولیت اجتماعی خود توجه نکنند. آن‌ها باید بر اساس مودت و دوستی اقدام به روشنگری و اصلاح کنند و هیچ کسی حق توهین، ناسزاگویی، حذف کردن و... ندارد.

دکتر امیری در پایان با تأکید بر اینکه کرامت انسانی شعار نیست، بیان می‌کند: اگر رسانه‌ها و گروه‌های مرجع به وظیفه خود عمل نکنند و در جامعه حذف شوند و برای اصلاح جامعه فقط به رویکرد انتظامی پرداخته شود، اتفاق مثبتی را شاهد نخواهیم بود. در این صورت آن‌هایی که وظیفه داشتند فضا را آماده و با حداقل‌ها برخورد کنند، جامعه را رها کرده و حالا فقط نیروی انتظامی با خلوص و انگیزه‌ باید وارد میدان شود و به همین دلیل است که از هر گوشه‌ای برای اجرا شدن یا نشدن این طرح سخنی شنیده می‌شود. باید در نظر داشته باشیم نباید دوگانه اجرای قانون و کرامت به وجود آید. افراد جامعه نباید به این باور برسند که اجرای قانون با کرامت ذاتی آن‌ها در تضاد و تعارض است و اگر به این باور برسند موج‌سواری رسانه‌های بیگانه را به همراه دارد. ضمن اینکه به ستیز اجتماعی دامن می‌زند و این ستیز اجتماعی در نهایت سبب تنزل سرمایه اجتماعی می‌شود.